قرص پیوسته رهش چیست؟

به احتمال زیاد می‌دانید که داروها در اشکال مختلفی مانند قرص، کپسول، شربت، آمپول و… تولید می‌شوند. این روزها ممکن است نام قرص هایی با عنوان قرص پیوسته رهش به گوشتان خورده باشد و برایتان سوال پیش آمده باشد که قرص پیوسته رهش چیست و دقیقا به چه معناست؟ در این مطلب از مجله سلامت داروخانه دکتر خسروی ، با معنای قرص پیوسته رهش آشنا می‌شوید و نیز عوارض احتمالی استفاده از این نوع قرص‌ها را خواهید دانست. با ما همراه باشید.

پیوسته رهش چیست؟

به صورت خلاصه، پیوسته رهش در دارو (Sustained Release) به معنای این است که اثر دارو به صورت پیوسته و در مدت طولانی‌تر در بدن آزاد می‌شود. از این رو این قرص ها با عنوان «قرص‌های طولانی اثر» نیز شناخته می‌شوند. این روش ساخت دارو عمدتا به این خاطر به کار می‌رود که مصرف کننده دارو عوارض جانبی کمتری را تجربه کرده و دفعات کمتری نیاز باشد آن را مصرف کند. حال اگر بخواهیم درباره این که قرص پیوسته رهش چیست دقیق‌تر صحبت کنیم، خوب است کمی به معرفی اشکال دارویی بپردازیم.

داروها با اشکال مختلفی تولید می‌شوند، که شامل این موارد است:

• قرص، کپسول و شربت (با روش مصرف خوراکی)
• آمپول و ویال (با روش مصرف تزریقی)
• افشانه و بخور (با روش مصرف استنشاقی)
• کرم، پماد، قطره و شامپو (با روش مصرف موضعی)
• شیاف (با مصرف از طریق رکتال یا واژینال)
• چسب پوستی (با مصرف از طریق پوست)

شکل دارویی قرص خود انواع مختلفی دارد. قرص جوشان، قرص روکشدار و قرص باز شونده در دهان مثال‌هایی از انواع قرص ها هستند. قرص پیوسته رهش هم در واقع یکی از زیر مجموعه‌های شکل دارویی قرص است. البته علاوه بر قرص، برخی از اشکال دارویی دیگر نیز به صورت پیوسته رهش تولید می‌شوند.

زیرمجموعه‌های هم ردیف و مشابه «قرص پیوسته رهش» شامل قرص با رهش کنترل شده (Controlled Release)، قرص با رهش تاخیر یافته (Delayed Release) و… هستند. برخی از این عناوین گاها به جای هم به کار می‌روند، اما سازمان FDA (سازمان غذا و دارو) آمریکا، برای هر کدام تعریف مشخصی ارائه داده است.

همانطور که گفته شد، یکی از مزایای قرص پیوسته رهش، عوارض جانبی کمتر آن است. مثلا مصرف قرص پیوسته رهش آهن به کاهش قابل توجه یا جلوگیری از عوارض جانبی رایج مکمل‌های آهن، مثل یبوست و سوزش معده، کمک می‌کند. مصرف فرم پیوسته رهش در برخی از داروها، از عوارض ناخواسته دارویی (یا اثرات نامطلوب دارو) که در نتیجه‌ی سطح بالای دوز دارو در جریان خون ایجاد می‌شوند نیز جلوگیری می‌کند. همچنین یک ویژگی دیگر این قرص‌ها، طولانی کردن فاصله بین دوزهای دارو است، به این صورت که فرد کمتر لازم است به فکر مصرف دوباره قرص باشد.

علاوه بر همه موارد گفته شده، یک مزیت دیگر مصرف قرص های پیوسته رهش، احتمالا صرفه اقتصادی برخی از این داروهاست.

قرص پیوسته رهش برای چیست؟

حال که دانستیم که قرص پیوسته رهش چیست و مثال‌هایی از آن را خواندیم، می‌توانیم به این بپردازیم که قرص پیوسته رهش برای چه بیماری است. لازم به ذکر است که مکانیسم پیوسته رهش که در قرص ها به کار می‌رود، منحصر به بیماری خاصی نیست و در قرص‌های دارای کاربردهای مختلفی می‌تواند استفاده شود. البته این به معنای آن نیست که هر قرصی را بتوان به صورت پیوسته رهش تولید کرد.

مکانیسم پیوسته رهش معمولا در داروهایی به کار می‌رود که نیمه عمر بین ۳ تا ۴ ساعت دارند. به این معنا که ۳ تا ۴ ساعت طول می‌کشد که دارو از جریان خون به وسیله متابولیسم یا خروج ادرار یا مدفوع، خارج شود. برای تولید قرص با چنین فرمولاسیونی، به زبان ساده می‌توان گفت که دوز بالاتری از ماده فعال دارو را به صورت پیوسته رهش فرموله می‌کنند که پس از مصرف آن دارو، ذره ذره در بدن آزاد شود و اثر کند.

با وجود این که این روش تولید دارو به بیماری خاصی محدود نیست، می‌توان گفت که قرص های پیوسته رهش به صورت کلی برای داروی بسیاری از بیماری های همراه با درد مزمن مناسب است. زیرا بیمار را از مصرف مکرر دارو در یک روز، بی‌نیاز می‌کند. به عنوان مثال، مورفین پیوسته رهش اثر خود را به تدریج و در طولانی مدت می‌گذارد و لازم نیست بیمار به صورت مکرر و در فواصل زمانی کوتاه، قرص مصرف کند.

قرص های پیوسته رهش حتی ممکن است برای درمان بیماری نباشند و تنها یک مکمل غذایی به این روش تولید شود. مثلا قرص فولیکوژن که برای بهبود رویش و سلامت مو و پیشگیری و درمان ریزش مو کاربرد دارد، با فرمولاسیون پیوسته رهش تولید شده است.

انواع قرص پیوسته رهش چیست؟

دو روش عمده برای فرمولاسیون قرص پیوسته رهش وجود دارد:

• استفاده از روکش
• استفاده از ماتریکس 

در روش روکش، روی سطح قرص، روکشی ایجاد می‌شود که آزادسازی قرص را به تاخیر می‌اندازد. در روش ماتریکس، روکشی در کار نیست اما ذرات دارو در ماده‌ای پراکنده شده‌اند که باعث می‌شود دارو آرام آرام رها شود. 

قرص‌های پیوسته رهشی که با روش روکش فرموله شده باشند، نباید قبل از استفاده نصف شوند. نصف کردن این قرص‌ها باعث تخریب روکش و آزادسازی یکباره مقدار زیاد دارو می‌شود و ممکن است خطرناک باشد. 

عوارض قرص پیوسته رهش چیست؟

پس از دانستن این که قرص پیوسته رهش چیست و برای چیست، به به این سوال پاسخ می‌دهیم که این نوع قرص ها چه عوارضی دارند.

در پاسخ به این سوال بهتر است بگوییم که «بستگی دارد». به این دلیل که «پیوسته رهش بودن»، تنها یک روش فرمولاسیون قرص است و به خودیِ خود غالباً با عارضه‌ای همراه نیست. در واقع همانطور که در بخش قبل گفته شد، قرص های پیوسته رهش یا با روش ماتریکس تولید می‌شوند و یا با استفاده از روکش؛ که هیچ کدام از این دو روش، اصولا عارضه مشخصی برای این قرص‌ها ایجاد نمی‌کنند.

بنابراین عوارض قرص پیوسته رهشی که مصرف می‌کنید، به ماده موثره اصلی دارو برمی‌گردد و روش فرمولاسیون آن به احتمال زیاد تاثیری در دارو ندارد. بر همین اساس، برای کسب اطلاع از عوارض قرص مورد نظر، به بروشور محصول مراجعه کرده و یا از متخصص داروساز سوال کنید.

در صورتی که با مصرف یک قرص پیوسته رهش دچار هر گونه عارضه‌ای شُدید، دارو را قطع کرده و اگر شدت عارضه زیاد بود یا ادامه دار شد، سریعا به پزشک مراجعه کنید.

همچنین توصیه می‌کنیم قبل از مصرف قرص های پیوسته رهش (و البته هر داروی جدید دیگری) نام داروهایی را که مصرف می‌کنید، به پزشک یا داروساز اطلاع دهید تا از تداخلات دارویی نیز جلوگیری شود.

جمع بندی

در این مطلب خواندیم که قرص پیوسته رهش چیست و چه مزایا و عوارضی دارد. لازم به ذکر است که به خاطر مزیت ویژه‌ای که این نوع قرص‌ها دارند، و اینکه نیاز به یادآوری مصرف دارو به صورت مکرر در روز، کم می‌شود، احتمالا بیمار رغبت بیشتری به مصرف دارو دارد. همچنین این روش فرمولاسیون، برای داروی بیماری‌های مزمن گزینه مناسبی است. با این وجود، همه داروها نمی‌توانند و لازم نیست با فرمول پیوسته رهش تولید شوند.

در صورتی که نظر یا سوالی درباره قرص های پیوسته رهش یا موارد مربوطه دارید، میتوانید در قسمت نظرات ثبت کنید تا با کمک متخصصین به آن‌ها پاسخ دهیم.

سوالات متداول